Crkva Gračanica kod Valjeva Nešto o njenoj prošlosti i budućnosti dr Aleksandar Loma

podnaslovi } Crkva Gračanica kod Valjeva Otkuda, međutim, takvo ime reci? Milojević je bio mistifikator i čak falsifikator Niti je ovo ime moglo nastati Ovo poslednje zapažanje naše učene i umne zemljakinje

Niti je ovo ime moglo nastati

neposredno pre nego što je u prvom turskom popisu posle pada Beograda i severozapadne Srbije 1521. zabeleženo, niti su novi „gradci” po srpskim zemljama podizani nakon turskih osvajanja. U tom smislu naziv Gračanica poticao bi iz srpskog srednjeg veka i bio stariji od tamošnje crkve, ako se ona ispravno datira.

Pomen u turskom popisu iz 1560. predstavlja terminus post ljuem za njen nastanak u današnjem obliku i sasvim odlučno pobija tvrdnju Joakima Vujića u „Putešestviju” (II 40), koju preuzima Ljubomir Pavlović (Kol. i Podg. 986), da je to nova crkva, koju su 1818. zidali Milosav Tomić sa Stubla i Vukosav Veselinović iz Tubravića. Oni su je tada mogli samo obnoviti. Uostalom, na znatno ranije postanje od početka DžIDž veka ukazuju sama arhitektura crkve i arheološki nalazi u njoj i uz nju, o kojima piše Željko Jež u pomenutom radu. Sa druge strane, oni, bar prema dosadašnjim saznanjima, ne dozvoljavaju da se ide mnogo dublje u prošlost od prvog pomena. Pok. akademik Gordana Babić bila je mišljenja da izdužena trolisna osnova crkve i plitke bočne apside ukazuju na određeno izobličenje srednjovekovne tradicije i omogućuju datiranje u razdoblje turske vlasti, premda istovremeno zapaža da položaj crkve na mestu okruženom vodama dveju reka, Sušice i Jablanice, odgovara onome što je srednjovekovni običaj nalagao kada je hram posvećivan Sv. arhanđelu Mihailu (Valjevo, Postanak i uspon gradskog središta, Valjevo 1993, str. 142).